Газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийн ялгаа, газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам

Газрын эрх зүйн хүрээнд газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах гэдэг нь тусдаа ойлголтууд боловч иргэд газар худалдан авахдаа эдгээр ялгааны талаар төдийлөн ойлголтгүй байх тохиолдол гардаг. Улмаар энэ төрлийн гэрээ, хэлцэл байгуулахаас өмнө газрын үнэ, бусад чухал нөхцөлийг буруу ойлгосноос хохирох асуудал ч үүсдэг. Энэхүү ойлголтууд нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль болон Монгол Улсын Иргэнд Газар Өмчлүүлэх тухай хууль болон бусдад холбогдох хуулиар зохицуулагддаг.

Монгол Улсын Газрын тухай хуульд газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийг дараах байдлаар тодорхойлсон байдаг:

Газар өмчлөх эрх нь тухайн газрыг захиран зарцуулах эрхтэйгээр хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгахыг хэлнэ. Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд зааснаар Монгол Улсын иргэн нийслэлд 0.07 хүртэлх га, аймгийн төвд 0.35 га, сумын төв, тосгонд 0.5 га, нийслэлийн аймгийн төвтэй холбосон улсын чанартай авто замын дагуух 0.07 хүртэл га газрыг нэг удаа үнэгүй өмчлөх эрхтэй.[1] Ийнхүү газрыг өмчилснөөр бусдад худалдах, бэлэглэх, өвлүүлэх, арилжих, барьцаалах боломжтой. Харин гадаадын иргэн, харьяалалгүй этгээд болон аливаа хуулийн этгээд нь Монгол Улсад газар өмчлөх эрхгүй байдаг.[2]

Харин газар эзэмших эрх нь газрыг гэрээнд заасан зориулалт, нөхцөл, болзлын дагуу хуульд нийцсэн хэлбэрээр өөрийн мэдэлд байлгахыг хэлнэ.[3] Харин газар эзэмших эрх эзэмшигчийн хүсэлтээр, эзэмшигч нас барсан, эсхүл хуулийн этгээд татан буугдсан, гэрээний хугацаа дууссан, хууль тогтоомж зөрчсөн зэрэг үндэслэлүүдээр  газар эзэмших эрх нь дуусгавар болдог.[5]

Газар ашиглах эрхийн тухайд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад тодорхой зориулалт, нөхцөл, хугацаагаар газар ашиглах эрх олгохыг ойлгоно.[4]

Газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийн ялгаанууд:

	Эзэмшигч	Хугацаа	Бусдад шилжүүлэх боломж
Өмчлөх эрх	Монгол Улсын иргэн	Хугацаагүй	Боломжтой
Эзэмших эрх	Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд	15–60 жил (нэг удаад сунгах хугацаа 40 жилээс илүүгүй)[6]	Боломжтой
Ашиглах эрх	Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд, гадаадын этгээд	Ахуйн хэрэгцээнд (5 хүртэл жил) Аж ахуйн зориулалтаар (60 хүртэл жил)	Боломжгүй

Монгол Улсын Засгийн газар 2025 оны 03-р сарын 06-ны өдөр Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журмын төслийг шинэчлэн баталсан. Энэхүү журам батлагдсанаар дараах эрх зүйн зохицуулалтууд хэрэгжих боломжтой болсон. Үүнд:

·       Иргэдийн гэр бүлийн хэрэгцээнд шинээр үнэ төлбөргүй газар эзэмших хүсэлтийг Газрын тухай хуулийн дагуу цахимаар хүлээн авч шийдвэрлэх;

·       Газар эзэмших, ашиглахтай холбоотой 27 төрлийн хүсэлтийг цахим системээр хүлээн авч, шийдвэрлэх;

·       Иргэн, хуулийн этгээдээс шаарддаг 15 гаруй төрлийн бичиг баримтыг QR кодоор баталгаажуулж, системээс автоматаар үүсгэх;

·       Газартай холбоотой 40 гаруй төрлийн үйлчилгээг И-газар цахим систем, И-Монголиа портал болон киоск төхөөрөмжөөр дамжуулан авах;

·       Газар эзэмших, ашиглах эрхтэй холбоотой асуудлыг өмнө нь ажлын хэсгийн хурлаар шийддэг байсан бол одоо хариуцсан албан хаагч цахимаар шууд шийдвэрлэх боломжтой болж, төрийн үйлчилгээний шат дамжлагыг багасгах;

·       Зөвшөөрлийн тухай хуулийн дагуу газар эзэмших, ашиглах эрхийн шийдвэрийг хуулийн хугацаанд буюу 5 хоногийн дотор гаргах;

·       Төрийн байгууллагууд хоорондын газрын мэдээлэл солилцоог цаасан хэлбэрээр бус цахимаар дамжуулах, баталгаажуулах боломжтой болов.

Ийнхүү газар эзэмших, ашиглах эрхийн талаарх журам шинэчлэгдсэнээр, иргэд цахим систем ашиглан газартай холбоотой хүсэлтээ илүү хурдан, хялбар шийдвэрлүүлэх боломжтой бүрдсэн байна. Харин иргэд, аж ахуйн нэгж нь газартай холбоотой эрх худалдан авахдаа эдгээрийн ялгааг сайтар ойлгож, тухайн эрхийн гэрчилгээ, эрх бүхий байгууллагын шийдвэрийн хүчин төгөлдөр байдлыг шалгуулах, мэргэжлийн хуульчаас зөвлөгөө авах нь ирээдүйд үүсэж болох хохирлоос урьдчилан сэргийлэх ач холбогдолтой байдаг.

 Эх сурвалж:

[1] Монгол Улсын Иргэнд Газар Өмчлүүлэх тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэг 5.1.4, 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх хэсэг

[2] Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэг

[3] Газрын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1 дэх хэсэг 3.1.3

[4] Газрын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1 дэх хэсэг 3.1.4

[5] Газрын тухай хуулийн 39 дүгээр зүйл

[6] Газрын тухай хуулийн 30 дугаар зүйлийн 30.1 дэх хэсэг

Анхааруулга: Энэхүү хууль зүйн мэдээлэл, нийтлэлийг зөвхөн ерөнхий мэдээлэл өгөх зорилгоор, тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийн хүрээнд боловсруулсан тул хууль зүйн тухайлсан зөвлөгөөг мэргэжлийн өмгөөлөгчөөс авна уу.